Marcel Duchamp  "Koło rowerowe" (1913)

"Przedmiot gotowy" (ready - made) Marcela Duchampa - fot. Hans Richter "Dadaizm". 

Dadaizm traktowany jest przez historyków literatury i sztuki dwojako - jako skrajna forma futuryzmu lub jako samoistny prąd ideowy pozbawiony jednak ambicji politycznych, które z pewnością istniały w obrębie futuryzmu właściwego . Dadaistów odróżnia od futurystów np. włoskim niechęć dla radykalnych organizacji (faszyzm) oraz głoszony powszechnie pacyfizm. Ruch da –da rozwinął się w Szwajcarii, a nazwę wziął od zabawki dziecięcej. Program dadaistów był to bezsens, bunt przeciwko całemu światu. Głosili oni:

“Włóżcie słowa do kapelusza, wyciągnijcie na chybił – trafił, a otrzymacie poemat da – da.”

W lipcu r. 1916 ukazał się pierwszy biuletyn dadaistyczny Cobaret Voltaire, a w czasopiśmie “Dada” zaczęły się pojawiać szokujące publiczność manifesty i nie mniej skandaliczne próby poetyckie. Po szeregu hałaśliwych występów grupa opuściła cichą Szwajcarię i próbowała propagować idee ruchu w całej Europie. Przywódca ruchu Tristan Tzara znalazł się w Paryżu. Dadaizm często zaczęto identyfikować z futuryzmem , nadrealizmem i innymi nurtami w sztuce.Czołowy przedstawiciel dadaistycznej plastyki - Duchamp wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie stał się twórcą nowojorskiej awangardy.

Dadaistów zupełnie nie obchodziły konwencjonalne pojęcia piękna czy brzydoty, logiki i prawdopodobieństwa, porządku, proporcji i hierarchii. Wszystko ustawione było no jednej płaszczyźnie i poziomie. Co więcej, ponieważ mogłoby się, zdarzyć, że to, co w potocznym i tradycyjnym rozumieniu uchodzi za “ładne, szlachetne, harmonijne i doskonałe, mogłoby podnieść głowę, przeto należało okazywać specjalne upodobanie w tym, co śmieszne, podłe, wulgarne, niezrównoważone, nieprzewidziane i bezkształtne?”. 

Najgłośniejsze dzieła dadaistów to "gotowe przedmioty" (ready - made) Marcela Duchampa - "Fontanna", "Koło rowerowe", "Suszarka na butelki" oraz dziwaczne ("Poemat fonetyczny" Man Raya) lub wulgarno-groteskowe (Walter Serner) liryki pisane na potrzeby publicznych wystąpień w "Cabaret Voltaire".  W Polsce dadaizm nie znalazł naśladowców, przy czym niektóre wystąpienia B. Jasieńskiego można zaliczyć do manifestacji o charakterze dadaistycznym. 

(opr. na podstawie -  H. Richter, Dadaizm, Warszawa, 1986. - podstawowa monografia kierunku dostępna w języku polskim)